In het kader van ‘Eerste Hulp & BHV recht’, een blog over de juridische kant bij een reanimatie. Wanneer moet een bekwaam leek-hulpverlener starten én mag deze stoppen bij een reanimatie. Een vraag die vaak gesteld wordt bij reanimatie en Eerste Hulp cursussen. Een reanimatie, een levensreddende handeling uit de categorie ‘kleine kans geneeskunde’, is het geven van compressies en beademingen volgens de richtlijnen van de Nederlandse Reanimatie Raad (NRR). Hoewel een leek-hulpverlener er op het moment van starten, uitvoering en stoppen van een reanimatie er niet bij stil staat heb je te maken met wat juridische bepalingen. Daar probeer ik duidelijkheid over te geven in deze blog die is gericht op de leek-hulpverlener, dus niet op de hulpverleners van de ambulancezorg, het Mobiel Medisch Team (MMT) of in een ziekenhuis.
Wat is een leek-hulpverlener
Een leek-hulpverlener is een hulpverlener die géén medisch beroep als arts of verpleegkundige uitoefent, maar een persoon met een Eerste Hulp certificering of diploma. De wet maakt hier een duidelijk onderscheid in. Wat een leek-hulpverlener wel of niet mag heb ik in mijn blog ‘Wet- en regelgeving voor de eerste hulpverlener’ al eens omschreven.
Het komt tevens bijzonder vaak voor dat centralisten van de MKA een beller instrueren om een reanimatie op te starten en deze blijven instrueren totdat (professionele) hulpverlening arriveert. Op dat moment wordt het protocol onder auspiciën van de betreffende centralist uitgevoerd.
Wat is een professionele hulpverlener
Een professionele hulpverlener is een hulpverlener die wél een medisch beroep als arts of verpleegkundige uitoefent en is werkzaam als huisarts, arts in een ziekenhuis, arts van een MMT, verpleegkundige op de ambulance, uit een ziekenhuis of uit een MMT. Deze hulpverleners werken volgens protocollen en kaders welke aanvullend zijn op de wet- en regelgeving voor professionele hulpverleners zoals de Wet Op de Geneeskundige Behandelovereenkomst (WBGO) en de wet op de Beroepen in de Individuele Gezondheidszorg (BIG). Een politieambtenaar en een brandweerman of vrouw vallen ook in de categorie leek-hulpverlener, tenzij deze een specifieke First Responder (variant Advanced) certificering hebben gevolgd waarbij onder andere de ambuballon is geïntroduceerd.
Reanimatie in het kort
Reanimatie is het toedienen van hartmassage (compressies) en beademing bij een persoon die niet reageert op aanspreken, aanschudden en geen zelfstandige ademhaling heeft. Richtlijnen zijn vastgelegd in het protocol van de NRR. Een ieder die een reanimatiecursus of een Eerste Hulpverleningscursus volgt of heeft gevolgd wordt onderwezen volgens deze richtlijnen. Bij een cursus reanimatie en een eerste hulpverleningscursus wordt ook onderwezen hoe een AED (Automatische Externe Defibrillator) als aanvulling toegepast kan c.q. moet worden. Na het behalen van het betreffende examen is de leek-hulpverlener Basic Life Support (BLS+AED) gecertificeerd. Het is van belang dat de kennis en kunde up-to-date blijft. Een jaarlijkse herhaling is dan ook zeker gewenst c.q. noodzakelijk.
Wanneer starten met reanimatie
Een leek-hulpverlener, die zichzelf op het betreffende moment bekwaam acht, zal volgens het protocol van de NRR ‘moeten’ starten. Een leek-hulpverlener dient niet op zoek te gaan naar een niet-reanimatie-verklaring (NRV), maar te starten met de reanimatie. Een leek-hulpverlener kan achteraf, wanneer er sprake zou zijn van een NRV, niet verantwoordelijk worden gesteld voor het uitvoeren van het protocol.
Handelt de leek-hulpverlener niet, terwijl deze het wel kan, dan kan deze strafrechtelijk worden vervolgd volgens artikel 450 Sr. Het is echter nog niet, voor zover terug te vinden is, voorgekomen dat een leek-hulpverlener daadwerkelijk strafrechtelijk is vervolgd in het kader van dit wetsartikel. Door het alarmnummer 112 te bellen betekend een omstander al veel.
Ten aller tijden dient er professionele hulpverlening te worden ingeschakeld.
Wanneer niet starten met een reanimatie
Er is echter een heel duidelijke ‘maar’ aanwezig bij het ‘moeten’ starten van een reanimatie. De leek-hulpverlener mag zichzelf of anderen niet in gevaar brengen bij het opstarten van een reanimatie. Houd de veiligheidsregels van de Eerste Hulp in gedachte.
Het heeft geen zin om te starten met een reanimatie wanneer er sprake is ernstige verbranding (verkoling), duidelijk zichtbare lijkstijfheid. Dit is te zien aan onder andere de ogen, vlekken en verkleuring. Lijkstijfheid treed in tussen de 1 tot 2 uur na het overlijden. Als het hoofd van de romp is verwijderd heeft het ook geen zin om te starten met een reanimatie.
Het heeft ook geen zin om te starten met reanimatie als in de eerste 15 minuten na de circulatiestilstand (stoppen van ademhaling en hartslag) al niet is gestart met het toedienen van compressies en beademing.
Wanneer je jezelf niet (emotioneel) bekwaam acht om te starten met een reanimatie moet je het niet doen. Je kan altijd de 112 alarmlijn bellen, professionele hulpverlening opwachten en een AED halen, aansluiten of bedienen.
Daarbij komt dat je niet mag starten met een reanimatie wanneer het slachtoffer wel zelfstandig adem haalt. Je merkt het snel genoeg als je een linkse of rechtse hoek van het slachtoffer zelf krijg. Op dat moment is er duidelijk wat anders aan de hand en ook dan is het wenselijk tot noodzakelijk om de professionele hulpverlening ter plaatste te laten komen.
Wanneer stoppen met reanimatie
Een leek-hulpverlener kan en mag stoppen met een reanimatie wanneer sprake is van één van de volgende punten:
- De leek-hulpverlener is uitgeput en er is niemand in de omgeving om de reanimatie over te nemen. Wanneer iemand anders wel aanwezig is, maar die niet getraind is in het uitvoeren van een reanimatie, kan je deze nog wel instrueren;
- Wanneer de reanimatie overgenomen kan worden door een leek-hulpverlener zoals een burger, politieambtenaar of brandweerman of vrouw;
- Er toestemming wordt verleend door de professionele hulpverlening, zoals een ambulanceverpleegkundige of verpleegkundige of arts van een MMT;
- Het slachtoffer weer zelfstandig begint te ademen. Laat de electroden van een eventuele AED wel zitten en leg het slachtoffer in de stabiele zijligging en blijf de ademhaling monitoren. Vergeet niet voor beschutting te zorgen.
Wanneer niet stoppen met een reanimatie
Een leek-hulpverlener mag niet stoppen met een reanimatie wanneer er sprake is van één van de volgende punten:
- De leek-hulpverlener heeft geen zin meer;
- Een (toevallig) voorbijkomende arts of verpleegkundige die geen kennis of informatie bezit over de medische achtergrond van het slachtoffer;
- Als omstanders, om wat voor (vaak voor hun persoonlijke) reden dan ook, roepen dat reanimatie toch geen zin heeft;
- Een ambulancechauffeur zegt dat je mag stoppen terwijl er naar het idee van de leek-hulpverlener geen overleg heeft plaatsgevonden met de ambulanceverpleegkundige;
- Een brandweerman- of vrouw of een politieambtenaar aangeeft dat je wel kan stoppen zonder dat de reanimatie wordt overgenomen.
Niet Reanimatie Verklaring/Penning
Wanneer je als leek-hulpverlener een Niet Reanimatie Penning vindt gedurende de reanimatie, ben je juridisch niet verplicht om te stoppen. Daar bij een reanimatie ‘buiten het ziekenhuis’ een NRV nog niet door de gerechtelijke macht als zodanig is erkend als wettig middel. Ambulanceverpleegkundigen en mensen van een MMT werken volgens aparte regionale afspraken die door de medisch manager van de ambulancedienst conform het LPA8 (Landelijk Protocol Ambulancezorg versie 8) zijn bepaald en overeenkomen met de WGBO en de BIG Wet. Zelfs als het slachtoffer op zijn of haar borst laat weten door middel van een tatoeage dat ze het liever niet hebben dat ze worden gereanimeerd. Je mag in ieder geval geen tijd kwijt raken om op zoek te gaan naar een NRV. Mocht een familielid of begeleider voor aanvang van de reanimatie wijzen op de betreffende penning, hoef je volgens specifieke richtlijnen van de NRR geen reanimatie te starten. Dit is alleen van toepassing op het starten van een reanimatie en niet wanneer tijdens de uitvoering een NRV word aangetroffen. De NRR geeft er in een aparte folder meer algemene informatie over. Je bent niet strafbaar als je tijdens een reanimatie de penning aantreft en doorgaat of stopt.
Diverse medische ethici zijn van mening dat ook leek-hulpverleners moeten stoppen wanneer bij reanimatie een NRV wordt aangetroffen. Naar hun mening is het een schending van artikel 11 van de Nederlandse Grondwet.
(Ieder heeft, behoudens bij of krachtens de wet te stellen beperkingen, recht op onaantastbaarheid van zijn lichaam.) Zie hier één begrijpbare verklaring hiervoor. Naar zijn beleving zou je dan spreken over lichamelijke mishandeling. Tot op heden is hier nog geen jurisprudentie over.Diverse mensen pleiten voor een proefproces voor zowel de strafrechter als de civiele rechter. Ik zie dit echter niet gebeuren, daar rechters in Nederland zich niet mogen meten aan de Nederlandse Grondwet. De grondwet is er namelijk voor om de burgers te beschermen tegen de overheid. Het mag worden aangehaald als argument, maar niet als doorslaggevend artikel worden gebruikt. Op grond van artikel 300 lid 1 of lid 2 sr zou er sprake kunnen zijn van mishandeling en zou er in theorie een veroordeling kunnen plaatsvinden. De verdediging zal zich dan vrijwel zeker beroepen dat, op basis van artikel 450 sr, de hulpverlener strafbaar zou zijn wegens het niet handelen. Dus een gerechtelijk grijs gebied.
Persoonlijk denk ik dat de NRR zich onder andere ook richt op het respecteren van de wens van het slachtoffer. Een mooi gebaar, maar dan zou ik het ook wenselijk vinden om dit ook wettelijk vast te leggen in een AMvB.
Niet te vergeten
Het is altijd van belang om te overleggen met de 112 alarmcentrale Een reanimatie is een ingrijpende situatie voor alle betrokkenen waarbij de adrenaline door het lichaam giert.
Tegenwerking bij een reanimatie
Het komt helaas nogal eens voor dat zowel leek- als professionele hulpverleners worden tegengewerkt. Zo ook bij reanimaties. Mocht dit gebeuren, meld of laat dit melden bij de 112 alarmcentrale. Op dat moment zal deze extra opschaling aan de kant van politie verzorgen. Veiligheid mag niet in het geding komen door andere mensen. Wanneer dit toch gebeurd en je wordt ook fysiek tegengewerkt, maak altijd melding bij de politie.
Praten na een reanimatie
Het uitvoeren van een reanimatie kan emotionele gevolgen hebben voor een leek-hulpverlener. Praat hierover. Vaak gaat na een reanimatie een politieambtenaar of een ambulancechauffeur naar de leek-hulpverlener om even navraag doen. De emotionele klap hoeft niet direct te komen, die kan ook uren of soms dagen later komen. Op dat moment kan een leek-hulpverlener altijd hulp inschakelen bij de huisarts.